Posted by
“سده جشن ملوک نامدار است ز آفریدون و از جم یادگار است
زمین امشب گویی کوه نوراست کزو نور تجلی آشکار است”
(عنصری)
آتش یکی از عناصر چهارگانه طبیعت می باشد که از قدیم الایام مورد توجه اقوام و ملل مختلف قرار گرفته است.با توجه به اسناد و مدارک برجای مانده آتش در میان برخی از اقوام سامی و آریایی دارای ارزش و اهمیت خاصی بوده و برخی از کتاب های مقدس مانند تورات,انجیل و حتی قرآن نیز ازنور و آتش سخن به میان آورده شده است.
در آیاتی از قرآن چنین می خوانیم :
“الله نور السماوات و الارض” خداوند نور آسمانها و زمین است. (سوره نور آیه 35)
“افرایتم النار نورون”آیا آتشی که روشن می کنید می نگرید.(سوره واقعه آیه 71)
“نحن جعلنا ها تذکره و مناعاللمقوین” ما آن آتش را خلق و مایه پند مسافران کوه و بیابان و بهره نیازمندان گردانیدیم. (سوره واقعه آیه 72
“الذی جعل لکم من الشجرالاخضر نارا فاذا انتم منه توقدون” آن خدایی که درخت سبز را برای انتفاع شما آتش قرار داده است تا وقتی که خواهید برافروزید. (سوره یاسین آیه 80)
امروزه در میان مصریان نیز هنگام ماه رمضان فانوس هایی تهیه می شود به نام فانوس رمضان که بر اسا س یک سنت ,همه خانواده های مصری یکی از آنها را در خانه نگهداری می کنند و در طول ماه رمضان این فانوس را روشن نگه می دارند تا شگون و برکت را در خانواده به همراه داشته باشند.
در کتاب مقدس تورات نیز بارها به این موضوع اشاره شده است که:
“یهوه, خدایت آتش سوزنده و غیور است.”
همچنین در کتاب انجیل به نقل از یحیی(ع) در مورد ظهور حضرت عیسی (ع) آمده:
“من شما را به آب,غسل تعمید می دهم لیکن او شما را به روح القد س و آتش تعمید می دهد.”
در تمامی رسومات مذهبی در کلیسا ها,شمع یا چراغ روشن می نمایند که این امر بیانگر سنت و باور عمیق آنان به روشنایی می باشد.
پیش از ظهور “اشو زرتشت” نیز آتش از قداست خاصی برخوردار بود به طوری که پس از پیدایش آن مردم جهت شکرگذاری از این”پدیده نورانی” به جشن و شادی و پایکوبی میپرداختند.
آتش در نزد زرتشتیان نیز از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا بنا به روایت سنتی , آتش فروزانی که دست را نمی سوزانید یکی از 5 چیزی بود که اشو زرتشت با خود به همراه آورده است و آن را بعنوان قبله گاه زرتشتیان معرفی می نماید.
زیرا آتش فرایاز است و رو به بالا دارد و همچنین نمادی برای سوزاندن گناهان انسان بشمار می رود.
در کرده یکم هفتن یشت (1) بزرگ آمده است:
” ای خدای هستی بخش دانای بی همتا, ما در برابر این نور که پرتوی از انوار تست (به) نماز و پرستش می پردازیم و اقرار می کنیم که مدیون سپاسگزاری تمام بخشش های توهستیم و به وسیله نیک اندیشی نیک گفتاری و نیک کرداری,رسیدن به تو را خواستاریم.”
“سده”,واژه ای فارسی است که در فارسی میانه, فارسی باستان و اوستا با تلفظ های مختلف آمده است مانند: “ستَ”( sata), “سَتگ”(satag) و “سدِ ” sadh) )که همگی به معنای عدد صد می باشد این جشن از چند جهت نامگذاری شده است و اهمیت زیادی در میان زرتشتیان دارد:
1_از نظر نجومی که در گذشته ایرانیان سال را به دو قسمت تقسیم می نمودند:
تابستان بزرگ, هفت ماه بود که از نخستین روز فروردین ماه آغاز می شد و در آخرین روز مهر پایان می یافت و زمستان از ابتدای آبان ماه شروع می شد و تا پایان اسفند ماه طول می کشید و به عقیده آنان سرما به اوج خود می رسید و پس از آن هوا معتدل می گردید.
2_از نظر تاریخی ” هوشنگ پیشدادی ” با کشف آتش این پدیده نورانی (آتش) دگرگونی عظیمی در زندگی انسان به وجود آورد و مردم آن دوره به ویژه آریایی ها که در “ایرانویچ”به صورت پراکنده زندگی میکردند رفته رفته به زندگی تجمعی و متمرکز روی آوردند و کم کم فرهنگ شهرنشینی و یک جا نشینی باب شد. فردوسی در شاهنامه , شاهکار ادبی خویش درباره پیدایش آتش و بنیانگذاری جشن سده ضمن بازگویی داستانی در قالب شعر بیان می کند که
برآمد به سنگ گران سنگ خرد هم آن و هم این سنگ گردید خرد
فروغی پدید آمد از هر دو سنگ دل سنگ گشت از فروغ آذزرنگ
نشد مار کشته و لیکن زرار پدید آمد آتش از آن سنگ باز
جهاندار پیش جها ن آفرین نیایش همی کرد و خواند آفرین
که او را چنین هدیه داد همین آتش آن گاه قبله نهاد
بگفتا فروغی است این ایزدی پرستید باید اگر بخردی
یکی جشن کرد آن شب و باده خورد سده نام آن جشن فرخنده کرد
3_از جشن “سده” تا عید نوروز 50 روز و 50 شب می باشد که مجموع آن دو, صد شب و روز است به همین سبب 50 روز به عید نوروز مانده را جشن می گرفتند که به آن جشن پایان سال نیز می گویند.
بعد از اسلام نیز این جشن فراموش نشده است. شواهد تاریخی حاکی از آن است که بزرگترین “سده” بعد از اسلام در سال 323هجری قمری در زمان مرداویج بن زیاد دیلمی در شهر اصفهان کنار رود خانه زاینده رود برگزار شده و در زمان “سلطان محمود غزنوی” در سال 426 هجری نیز جشن دیگری برگزار گردیده است.
هر ساله دهم بهمن بابر با مهر و بهمن ماه , جشن “سده” که از جشنهای بزرگ ایران باستان مانند نوروز و مهرگان به شمار می رود به مناسبت پیدایش آتش برگزار می شود بدین صورت که قبل از اجرای مراسم تپه ای از خار و هیزم تهیه شده است و در هنگام غروب موبدانی که لباس سفید پوشیده اند و لاله هایی روشنی در دست دارند به طرف تپه هیزم حرکت می کنند.
سکوت مطلق همه جا را فرا می گیرد موبدان با حرکت کردن گردا گرد تپه هیزم شروع به خواندن ” آتش نیایش” می نمایند و سه بار به نیت اندیشه نیک , گفتار نیک و کردار نیک دور آن می چرخند و سپس در دور سوم آن را می افروزند. در این هنگام آتش به تدریج شعله ور می شود, مردمی که دور تا دور آن حلقه زده اند سکوت را شکسته و با صدای خنده و شادی هورا کشیده و به جشن وپایکوبی می پردازند.
“به یک هفته پیش یزدان بدند مپندار که آتش پرستان بدند
که آتش بدانگاه مهراب بود پرستنده را دیده پر آب بود”
(فردوسی)
